6-بنزیل آدنین (6-BAP) – 6-BENZYLADENINE (6BAP)

6-بنزیل آدنین (6-Benzyladenine) که با نام‌های 6-BAP، بنزیل آمینو پورین و BA نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین هورمون‌های گیاهی از خانواده “سیتوکینین‌ها” (Cytokinins) است. این ماده یک سیتوکینین سنتتیک (مصنوعی) است که ساختاری شبیه به آدنین دارد. نقش اصلی سیتوکینین‌ها در فیزیولوژی گیاهی، تحریک “تقسیم سلولی” (سیتوکینز) است. در آزمایشگاه‌های کشت بافت گیاهی (Plant Tissue Culture)، 6-BAP پادشاه شاخه‌زایی است. افزودن این هورمون به محیط کشت (مانند MS) باعث می‌شود که جوانه‌های جانبی گیاه از خواب بیدار شده و تعداد زیادی شاخه جدید (Shoot Proliferation) تولید کنند. این ویژگی برای “ریزازدیادی” (Micropropagation) تجاری گیاهان زینتی، ارکیده‌ها، درختان میوه و گیاهان دارویی حیاتی است.

تعامل با اکسین و سایر اثرات

عملکرد 6-BAP در تعامل با هورمون‌های اکسین (مانند NAA یا IBA) تعیین می‌شود. نسبت بالای سیتوکینین به اکسین باعث تولید شاخه می‌شود، در حالی که نسبت پایین آن ریشه‌زایی را تحریک می‌کند. علاوه بر شاخه‌زایی، 6-BAP دارای اثرات ضد پیری (Anti-senescence) است و می‌تواند زرد شدن برگ‌ها را به تأخیر بیاندازد و عمر گل‌های شاخه بریده را افزایش دهد. این ماده پودری سفید رنگ است که در آب کم‌محلول بوده و برای تهیه محلول استوک باید در مقدار کمی اسید (HCl) یا قلیا (NaOH) حل شود.

کاربردها و مصارف

• تحریک تقسیم سلولی و پرآوری شاخه (Shoot Multiplication) در کشت بافت.
• شکستن خواب جوانه و بذر.
• به تأخیر انداختن پیری و زرد شدن برگ‌ها در سبزیجات و گل‌های بریده.
• افزایش تشکیل غده و پیاز در برخی گیاهان.
• الگوی کالوس‌زایی در ترکیب با اکسین‌ها.

نکات ایمنی

• سمیت: ماده‌ای نسبتاً ایمن برای گیاه است اما غلظت‌های بالا باعث سوختگی بافت یا تغییرات ژنتیکی (Somaclonal variation) می‌شود.
• انسان: تحریک‌کننده پوست و چشم است.
• محلول‌سازی: در آب حل نمی‌شود (نیاز به NaOH یا HCl 1N دارد).
• نگهداری: پودر در یخچال یا دمای محیط خشک؛ محلول استوک در فریزر.